Urlop nad morzem

morze, jeziora, góry, Polska

Zabytki Żarnowca

12 czerwiec 2010r.

Zabytki Żarnowca. Leżący na nadmorskiej rubieży dawnej Rzeczypospolitej, w dużej odległości od uczęszczanych dróg lądowych, a od Bałtyku oddzielony szerokim pasem nieprzybytych niegdyś mokradeł klasztor żarnowiecki przetrwał dość szczęśliwie niszczące kataklizmy wojenne i prezentuje dziś turyście cenny zespół dzieł architektoniczno-plastycznych. Budowę murowanego kościoła i klasztoru rozpoczęto zapewne pod koniec XIII w. lub może wcześniej, jeśli przyjąć, że nie było pierwotnej siedziby i kościoła z budulca drewnianego, tak jak nie było ich w Oliwie. Budowę realizowały najprawdopodobniej zespoły robocze pod kierunkiem fachowców z Oliwy, gdzie w tym czasie prowadzone były prace nad rozbudową korpusu zachodniego kościoła i wschodniego skrzydła klasztoru. Śladem powiązań architektonicznych oraz stylowych Oliwy i Żarnowca wydaje się być, w zachowanym kapitularzu a dziś kuchni benedyktynek, kolumna z późnoromańską trapezową, typowo duńską głowicą, podobną do tych, które w katedrze oliwskiej wieńczą półkolumny występujące z filarów międzynawowych. W 1 poł. XIV w. świątynia żarnowiecka była już ukończona, a później dobudowano kruchtę (dziś wejście do kościoła) i niską, ledwie wystającą ponad dach wieżę. W pierwszym stadium budowy świątyni zrezygnowano z niej zgodnie z regułą obowiązującą w cysterskiej architekturze sakralnej. Kościół żarnowiecki przedstawia się jako wysmukła budowla ośmioprzęsłowa, z jednona-wowym wnętrzem, zamknięta od wschodu prostą ścianą. Kryje ją wysoki dach, zwieńczony pośrodku niewielką sygnaturką. Przytykająca od zachodu kwadratowa wieża ma nakrycie w postaci siodłowego dachu, zamkniętego dwoma prostymi w kształcie szczycikami schodkowymi. Nakrycie to zbudowano w poł. XIX w., po usunięciu wczesnobarokowego hełmu z poł. XVII w. Wielką płaszczyznę wschodniej ściany kościoła, pozbawioną niemal wystroju architektonicznego i plastycznego przerywa jedynie duże ostrołukowe okno, nad którym w pobielonym fryzie widnieje napis: RENEVATUM M.DCC.L.Napis przypomina czas restauracji kościoła około 1759 r., kiedy to m.in. umieszczono na dachu istniejącą sygnaturkę. Pod oknem widać płaskorzeźbę z symbolicznymi wyobrażeniami Wiary, Nadziei i Miłości. Zamurowane wejście prowadziło do stojącej niegdyś na cmentarzu kaplicy, rozebranej w XVIII w. Zamknięcie dachu od wschodu stanowi okazały szczyt, zdobny trzema ostrołucznymi blendami, poprzebijanymi przez prostokątne otwory okienne. Pochyłości i zwieńczenie szczytu zdobią proste w rysunku masywne sterczyny. Naroża kościoła i jego południową ścianę wspierają potężne przypory nie posiadające ozdobnych zwieńczeń, a tylko przykryte dachówką. Między przyporami przepruwają ścianę wysokie ostrołuczne okna o gładkich ościerzach. Szczyty zakrystii i gotyckiej kruchty zamykają proste, pozbawione dekoracji szczyty schodkowe nowszej daty. . Wnętrze kościoła o wymiarach 9,70 x 42,40 m nakryte jest pięknym gwiaździstym sklepieniem. Szerokość dwu z ośmiu przęseł zajmuje chór zakonnic (położony głębiej) i organowy, oddzielone od siebie stallami. Niegdyś chór sięgał dalej w głąb kościoła i podparty był Warkami lecz skrócono go po kasacie klasztoru, by uzyskać większą otwartą przestrzeń. W jednonawowym wnętrzu wyodrębniono część przyołtarzową podwyższeniem w niej posadzki. Cenne wyposażenie kościoła pochodzi częściowo z czasów cysterskich, a głównie z okresu kiedy gospodarzyły w nim (od 1589 r.) benedyktynki. Do zabytków sztuki gotyckiej należą rzeźbione wsporniki sklepień. Są to półplastyczne przedstawienia twarzy ludzkich lub figurek, m.in. anielskich, niektóre w ujęciu ornamentu roślinnego. Na granicy trzeciego i czwartego przęsła od strony ołtarza głównego wmurowano w ściany polichromowane figury półplastyczne, wypukłorzeźby. Na pd. ścianie widać postać Matki Boskiej z Dzieciątkiem ustawioną na wsporniku mającym kształt męskiej głowy. Naprzeciw umieszczono figurę św. Katarzyny-Mę-czenniczki stojącą na konsołce wyobrażającej popiersie mniszki. Dzieła te wykonano ze sztucznego kamienia, tworzywa często używanego w średniowieczu. Pochodzą one prawdopodobnie z 1 poł. XV w. choć mogą być wcześniejsze. Do późniejszych zabytków rzeźby gotyckiej należy Pieta z ok. 1430 r., dzieło rzeźbiarza pomorskiego, który nadał twarzy Madonny wygląd kobiety z ludu. Rzeźba mieści się w niszy barokowego ołtarza, ustawionego przy pn. ścianie świątyni. Druga rzeźba, datowana na 1 poł. XVI w. przedstawia Chrystusa w cierniowej koronie, typu Ecce Homo, rodzimego warsztatu, zepewne ludowego. Umieszczona jest w niszy drugiego ołtarza bocznego. Średniowiecznym dziełem jest także płyta nagrobna Fritza von Rawenecka, dowódcy wojsk krzyżackich, poległego w 1462 r. pod Świecinem. Płyta ta kryje jednak pusty grób. Druga płyta gotycka należy do Anny Gruduels z Pucka, zmarłej w 1512 r. Z końca XVI w. pochodzą rzeźby przedstawiające św. Benedyktę i Scholastykę. Reszta wyposażenia kościoła pochodzi głównie z XVII i XVIII w. Najcenniejszym dziełem w tym zespole jest okazały, późnobarokowy ołtarz główny z około 1700 r. Z jego wysoką, dwukondygnacjową częścią środkową połączone są dwa niskie ołtarze boczne o przebogatej kompozycji snycerskiej, stanowiące oprawę dolnych i górnych obrazów. Wśród dzieł malarskich wyróżnia się Zwiastowanie NP Marii w środkowej części zespołu ołtarzowego, dzieło nieznanego malarza. Cenną ozdobą są srebrne trybowane (z półplastycznymi ornamentami) sukienki, dzieła gdańskich złotników z XVIII w. Cennymi dziełami sztuki snycerskiej są obydwa boczne ołtarze, pochodzące z 2 ćwierci XVII w., o niezwykle bogatej ornamentyce predelli, retabulum i zwieńczenia. Zamiast obrazów posiadają one w nastawach nisze, w których ustawiono opisane wyżej gotyckie rzeźby. Pieta w pn. ołtarzu Męki Pańskiej, Chrystus Frasobliwy w naprzeciwległym ołtarzu św. Barbary. W predellach, uszkach i zwieńczeniach umieszczono liczne niewielkie obrazy malarzy pomorskich. Obrazy w ołtarzu św. Barbary, ukazują sceny z jej życia przypisują badacze „czeladnikowi Janowi" z pracowni sławnego mistrza Hana. Interesującym zabytkiem są późnobarokowe, pochodzące z 1719 r. stalle, z obrazami przedstawiającymi sceny z życia św. Benedykta i św. Scholastyki - założycieli i patronów zakonu benedyktyńskiego. Z około poł. XVIII w. pochodzą stalle na chórze zakonnic, balustrada komunijna, chrzcielnica, konfesjonał, portal prowadzący niegdyś na chór zakonnic i obrazy na ścianach. Do XVIII-wiecznych dzieł należy także rokokowa ambona. Cennym dziełem snycerskim jest parapet chóru muzycznego (1631 r.) z postaciami 12 apostołów. Organy wykonała w 1889 r. firma Terleckiego z Elbląga. Do pomieszczeń klasztornych wchodzi się drzwiczkami znajdującymi się w pn. ścianie pod chórem. Klasztor budowany był od XIII w., a później rozbudowywany i parokrotnie przebudowywany po zniszczeniach wojennych. Za czasów pruskich zaczęto rozbierać jego północne skrzydło, a zlikwidowano całkowicie pn.-zach. narożnik z częścią skrzydła zachodniego, na miejscu którego wzniosły benedyktynki w latach 1955-59 nowy budynek, powiązany z zabytkowymi częściami gmachu. Należą do nich zasklepione krzyżowo krużganki, obiegające czworobokiem wirydarz klasztorny. Z zachodniego krużganku prowadzą kolejno (idąc od kościoła) wejścia do skarbca (dawne scriptorium), dawnej biblioteki względnie archiwum klasztornego i następnie do kuchni, pierwotnie sali kapitulnej, której sklepienie podtrzymuje kolumna z późnoromańską głowicą. Dalej ku północy znajdują się pomieszczenia objęte klauzurą. W skrzydle północnym przetrwała sionka z wejściem od strony dawnego folwarku, rozmównica i refektarz. Reszta pomieszczeń parteru i piętro uległy w XIX w. likwidacji. W pomieszczeniach klasztornych urządzono w XIX w. mieszkania dla służby kościelnej, magazyny a nawet stajnię w części krużganku. Dopiero pod koniec ub. stulecia i w pocz. XX w. przeprowadzono prace konserwatorskie, połączone z przebudowaniami i adaptacjami niektórych partii budynku na cele mieszkalne i inne. Po zniszczeniach i dewastacjach wojennych w 1945 r. musiano przeprowadzić prace remontowe a także budowę obiektu mieszkalnego, stanowiącego zamknięcie luki w rozebranej części skrzydła zachodniego. W odremontowanym gmachu klasztornym płynie spokojnie, wypełnione modłami i pracą życie klasztorne benedyktynek. W zachowanej szczęśliwie, najstarszej części skrzydła zachodniego znajduje się w pierwszym od południa pomieszczeniu słynny skarbiec żarnowiecki, dostępny z częścią krużganków dla zwiedzających. Oprowadza po nim jedna z sióstr, znakomicie pełniąc rolę przewodniczki. Skarbiec - dawne pomieszczenie pisarza klasztornego (sciptorium) jest niewielką celą, zbyt ciasną i robiącą wrażenie zatłoczonego eksponatami magazynu, a nie miejsca ekspozycji dzieł sztuki. Zgromadzone zabytki rzeźby i głównie rzemiosła artystycznego pochodzą z XV - XIX w. W 1 poł. XV w. został wykonany pastorał - bezcenny jako dzieło sztuki. Drugi pastorał z bogatym barokowym zdobieniem wykonano w XVII w. w warsztacie toruńskim. W curwaturze (krzywaśń) czyli w spiralnym zwieńczeniu gotyckiego pastorału wprawiona jest ozdobna płytka metalowa z reliefem przedstawiającym Madonnę z Dzieciątkiem. W barokowym umieścił złotnik Hans Herden pełnoplastyczne wyobrażenie gołębicy, symbolizującej Św. Ducha. Z XV w. pochodzą dwie ampułki, relikwiarz hermowy (popiersie portretowe) św. Urszuli oraz relikwiarz św. Barbary. Rzeźbę średniowieczną reprezentuje cenna artystycznie Madonna z Dzieciątkiem z 1 poł. XV w. oraz późnogotycka figura króla Dawida z XVI w. Z 1458 r. pochodzi wspaniały graduał (liturgiczna księga zawierająca teksty i nuty śpiewów mszalnych) ze zdobnymi inicjałami i ornamentami oraz złotymi blaszkami - dzieło^siostry Małgorzaty z Elbląga. Do tego typu eksponatów należy również dwutomowy antyfonarz (księga z tekstami i nutami psalmów, antyfon), napisany w 1. 1622-24 przez siostrę Dorotę benedyktynkę z Torunia. W wielkiej gablocie umieszczony jest duży, liczący 34 sztuki zbiór ornatów, kap, dalmatyk itp. Wszystkie te dzieła wykonały mistrzowskie ręce sióstr benedyktynek z Żarnowca, Chełmna i Torunia. Przebogata ornamentyka i znakomita technika, obfitość motywów roślinnych, przedstawienia figuralne i rodzajowe, haft płaski i reliefowy wzbudzają zachwyt zwiedzających. Stanowiły te zabytki z XVII i XVIII w. materiał do naukowych opracowań powstałych po ostatniej wojnie. Stąd również czerpią inspiracje artystki ludowe z hafciarskiej szkoły puckiej. W skarbcu znajdują się także dzieła złotników z XVII i XVIII w., m.in. kielichy i puszki z pięknymi przedstawieniami wypukłorzeźbionymi (haut-relief) scen figuralnych na stopie, nodusie (część kielicha łącząca czarę ze stopą) i czarze lub tylko na stopie. W innych pomieszczeniach klasztoru również przechowywane są dzieła sztuki, m.in. cenny ołtarz przekazany klasztorowi w 1681 r. przez cystersów oliwskich, obrazy z XVII i XVIII drewniane skrzynie XVII-wieczne z okuciami. Interesującym zabytkiem architektonicznym w zespole budynków klasztornych jest tzw. Opactwo z pocz. XV w., później parokrotnie przebudowywane. Był to jakby dom gościnny dla biskupów i opatów przybywających na wizytację. Wznosi się opodal pn.-wsch. narożnika klasztoru, nad strugą i w sąsiedztwie muru zabytkowego, okalającego niegdyś zabudowania klasztorne. Po konfiskacie majątków benedyktynek mieszkał w opactwie pruski dzierżawca, a następnie i obecnie proboszcz parafii żarnowieckiej. Na przykościelnym cmentarzu, w pobliżu wejścia do świątyni znajduje się grób wspomnianego dr. Jana Żaczka ze Sławoszyna. Na pomniku umieszczono napis: Wypełnianie obowiązków było jego religią a człowieczeństwo jego ewangelią. o wczasach, urlop, nadmorski

ocena 3,9/5 (na podstawie 82 ocen)

Twoje miejsce na letni wypoczynek na morzem w Polsce.
zabytki, historia, jeziora, kościoły, nad morzem, Żarnowiec