Urlop nad morzem

Zabytki Helu

27 wrzesień 2011r.

Średniowiecznym herbem Helu było wyobrażenie św. Piotra z kluczem w ręce. Od początku XVI w. spotykamy nowy herb miasta: na niebieskim polu żółty klucz, a po jego obu stronach dwie sześcioramienne gwiazdy. Tę formę herbu stosowano odtąd na przemian ze starą. Jeszcze w okresie dwudziestolecia międzywojennego istniała srebrna pieczęć miejska sprzed 1414 r. Przechowywał ją sołtys Helu. Koło o średnicy 35 mm zdobił wokół ornament skonstruowany z czterech łuków i czterech ostrołuków. W środku widniał wizerunek św. Piotra trzymającego w podniesionych rękach klucz i koronę (wg innej wersji rybę). Na pieczęci znajdował się napis: S'Consulis Terre Helensis. Zabytki Helu. Najstarszym zabytkiem Helu jest kościół św. Piotra, obecnie siedziba muzeum. Najdawniejszy przekaz o murowanym kościele św. Piotra pochodzi z 1417 r. Tenże kościół był wzmiankowany jako parafialny pod wezwaniem św. św. Piotra i Pawła 65 lat później. W 1525 r. powstała w Helu gmina luterańska, a obrany pastorem niejaki Henryk "głosił Słowo Boże jak w Gdańsku". Nie ma więc wątpliwości, skąd dotarły tu nowinki religijne. Po ostatecznym zwycięstwie reformacji w mieście (1580) luteranie całkowicie zawładnęli kościołem. W 1572 r. kościół spalił się, cenniejsze wyposażenie, m. in. 25 złotych i pozłacanych naczyń liturgicznych, zdeponowano w Gdańsku. W 1618 r. przeprowadzono częściowy remont budynku. Kościół wzbogacił się o chrzcielnicę i krucyfiks (1626). Ustawiono nowy, bogato złocony ołtarz z obrazem "Ecce Homo" (1647). W 1650 r. z funduszów własnych i Gdańska kościół rozbudowano. Powstał wówczas nowy chór, a w trzy lata później kosztem 500 florenów zmodernizowano organy. W 1702 r. silny sztorm uszkodził dach budowli. Opis wnętrza z tego czasu stwierdza istnienie "nowego ołtarza" i "starego ołtarza" oraz dwóch chórów — dużego i uczniowskiego. W 1732 r. przystąpiono do przebudowy kościoła, a do prac wykorzystano materiał uzyskany z rozbiórki kościoła NMP w opustoszałym Starym Helu. Już wkrótce, bo w 1737 r. fale sztormowe wtargnęły do kościoła, niszcząc wyposażenie. Zagrożenie kościoła ze strony morza ciągle rosło, zwłaszcza po uszkodzeniu w 1771 r. zabezpieczającej skarpy. Ubogiej gminy luterańskiej nie było stać na kosztowny remont budynku i równie kosztowne prace zabezpieczające brzeg morski w pobliżu, zwłaszcza że skarbiec kościelny obrabowali w 1807 r. Francuzi, a na pomoc Gdańska nie można już było liczyć. Prace remontowe przeprowadzono dopiero w latach 1863—1889. Przebudowano wówczas wieżę i dach, a w 1895 r. umocniono nareszcie brzeg morski w pobliżu kościoła. W 1908 r. obiektem zainteresował się ówczesny konserwator zabytków z Gdańska, który uznał, że największą wartość posiadają oba ołtarze, epitafium (1658), kazalnica (1738), nowe organy (1752), kaflowy piec z inskrypcją (1788) oraz stare świeczniki i naczynia liturgiczne. Cennymi okazały się również dwa dzwony: starszy z 1642 r. i młodszy z 1778 r. Zdobył więc fundusze na renowację kościoła, ustalono harmonogram prac, ale rozpoczęła się właśnie I wojna światowa i pieniądze wykorzystano na inne cele. Do programu restauracji kościoła wrócono dopiero w 1920 r., kiedy to został on odmalowany wewnątrz i zelektryfikowany^ Obchody 400-lecia gminy luterańskiej w Helu były ostatnim błyskiem dawnej świetności kościoła. Ewangelików w mieście ubywało, kościół podupadał, a wyposażenie niszczało. W 1939 r. rozebrano drewnianą nadbudowę wieży, pochodzącą z 1927 r., a opuszczony w 1937 r. budynek przeznaczono na magazyn wojskowy. Po roku 1945 nie wykorzystywany do celów sakralnych obiekt niszczał w szybkim tempie. Dopiero w 1958 r. pod kierunkiem zastępcy konserwatora wojewódzkiego inż. Zygmunta Knothe przeprowadzono prace remontowe. Wówczas to działacze helscy powzięli decyzję utworzenia w kościele muzeum. Do naszych czasów z dawnego kościoła zachowała się jedynie część nawy, transept i prezbiterium. Korpus budowli wzmocniony uskokowymi skarpami pokrywa dwuspadowy dach. Drewniana wieża otwarta na ostatniej kondygnacji, pokryta czterospadowym dachem, nie ma wartości zabytkowej. Zwracają uwagę charakterystyczne gotyckie oraz zdobiące transept ostrołukowe blendy. Na zewnętrznej ścianie kościoła, na lewo od wejścia, znajduje się metalowa płyta poświęcona pamięci 27-letniego kapitana angielskiego statku "Providence", Samuela Barkera, który zginął śmiercią marynarza 5 maja 1816 r., usiłując ściągnąć swoją jednostkę z mielizny koło Helu. Zabytkowe wyposażenie dawnego kościoła częściowo zachowało się i jest rozproszone po różnych muzeach kraju. Jeszcze około 1930 r. w ówczesnym ołtarzu głównym znajdował się olejny obraz na desce nieznanego malarza gdańskiego, przedstawiający Chrystusa przed Piłatem — kopia akwaforty Rembrandta "Ecce Homo" z 1636 r. — wykonany w 1647 r. i podarowany kościołowi przez burmistrza gdańskiego. Obecnie znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku. Najstarszym zabytkiem zachowanym do dzisiaj są fragmenty ołtarza zwanego w literaturze "helskim" lub "katolickim". Wiadomo, że w 1702 r. znajdował się on w kościele św. Piotra i nazwany został "starym" w przeciwieństwie do "nowego", ufundowanego w 1647 r. Trudno stwierdzić jednoznacznie, czy był to dawny ołtarz główny, czy też przeniesiono go z nieczynnego kościoła katolickiego NMP w Starym Helu. Jest to późnogotycki tryptyk, wykonany około 1500 r. Szafa środkowa zachowała się do dziś tylko częściowo. W górnej partii znajdowały się trzy figury: św. Jakuba, św. Andrzeja i niezidentyfikowanego świętego z księgą. Obecnie rzeźby znajdują się prawdopodobnie w ASP w Warszawie. W dolnej części szafy do 1904 r. znajdowała się cenna rzeźba Zaśnięcia NMP. Usunięto ją, ponieważ nie wchodziła pierwotnie w skład ołtarza. Dwa ruchome skrzydła ołtarzowe o wymiarach 163><45 cm są dwustronnie pomalowane temperą na podłożu lipowym. Wykonał je około 1500 r, malarz gdański, wywodzący się z hamburskiego warsztatu Absaloma Stumme. Przedstawiają Pasję Chrystusa i męczeństwo świętych oraz Zmartwychwstanie. Postacie świętych mają związek z porto-j wym i rybackim charakterem Helu. Św. Jakub to patron podróżników i pielgrzymów, a św. Andrzej — rybaków i producentów sieci. Od 1945 r. skrzydła ołtarzowe stanowią własność Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Obecnie jako depozyt długotrwały wchodzą w skład ekspozycji pt. "Sztuka gotycka" w Muzeum Narodowym w Warszawie. Predella ołtarza przedstawiała wyobrażenie Chrystusa w otoczeniu dwunastu apostołów. Wchodziła w skład ołtarza jeszcze pod koniec lat dwudziestych naszego stulecia, obecny los nie znany. Zlokalizowane w kościele muzeum rybackie ma dość długą tradycję. Początki sięgają 1932 r. Wówczas to w związku z przekształceniem Morskiego Laboratorium Rybackiego w Hel, dawny kościół św. Piotra, obecnie Muzeum Stację Morską do części budynku przy obecnej ulicy Portowej 16/17 przeniesiono zbiory muzealne, ulokowane dotychczas w pomieszczeniach laboratorium przy obecnej ulicy gen. Waltera 38/40. Pierwsza sezonowa wystawa rybacka w zajmowanym obecnie przez muzeum obiekcie, tj. dawnym kościele, została udostępniona w 1961 r. Przez 7 lat ekspozycja znajdowała się pod opieką Działu Etnograficznego Muzeum Pomorskiego (obecnie Narodowego) w Gdańsku. Po niezbędnych pracach adaptacyjnych w latach 1969—1971 w maju 1972 r. otwarto tam stałą placówkę muzealną pod nazwą Oddział Rybołówstwa Muzeum Morskiego w Gdańsku. Placówką kierował mgr inż. Roman Klim, a następnie jego małżonka mgr Teresa Klim. Obecnie wewnątrz budynku można obejrzeć szereg ekspozycji. Są to: — naiwne malarstwo marynistyczne Pawła Cichonia (1921 — 88 —1969). Urodzony na Śląsku, traktował malarstwo jako hobby. Odkryty w 1968 r. przez Eryka Kulma z "Batorego", morze zobaczył dopiero pod koniec życia. Większość oryginalnych pejzaży morskich namalował z wyobraźni. — Zestaw fotografii pt. "ABC polskiej gospodarki morskiej"; — ekspozycja pt. "Dzieje polskiego rybołówstwa do II wojny światowej"; — autentyczny warsztat szkutniczy Henryka Schmidta z Łaszki; — tzw. sieciarnia, grupująca rozmaite typy sieci i osprzęt rybacki; — zbiór obrazów o tematyce rybackiej i morskiej; — kolekcja modeli jednostek rybackich; — zbiór flory i fauny oceanicznej — dar płetwonurka-hobbi- , sty z Kalifornii Eugeniusza Michno. Na zewnątrz budynku eksponowane są łodzie rybackie z całego polskiego wybrzeża: — charakterystyczne dla Zatoki Puckiej łodzie o kadłubie typu szpicgat, poszywane na zakładkę z charakterystycznym ożaglowaniem rozprzowym; — jedyny zachowany egzemplarz tzw. pomeranki; — charakterystyczne dla Zalewu Wiślanego barkasy, używane tam dó połowów jeszcze na początku lat sześćdziesiątych; — tzw. hojer z jeziora Dąbie; — czółna słowińskie znad jeziora Łebsko. Warto wspomnieć o rozproszonych po kraju, a możliwych do obejrzenia, niektórych zabytkach z nie istniejącego już kościoła NMP w Starym Helu. Pierwsza wiadomość o murowanym kościele w Starym Helu pochodzi z 1351 r. W 1568 r. protestanccy żołnierze szwedzcy splądrowali katolicką świątynię. Dwa lata później pożar dopełnił dzieła zniszczenia. Kościoła już nie odbudowano, a w 1732 r. rozebrano go i materiał użyto do remontu świątyni w Nowym Helu. Do dnia dzisiejszego zachowały się niektóre elementy wyposażenia tego prawdopodobnie kościoła. Należy do nich figurka Matki Boskiej Swarzewskiej — gotycka drewniana figura Madonny z Dzieciątkiem (XV w.), według tradycji usunięta z kościoła helskiego w XVI w, przez luterańskich mieszkańców lub protestanckich żołnierzy szwedzkich, wrzucona do wód zatoki przypłynęła do Swarzewa, gdzie znajduje się obecnie. Zachowały się rzeźby z ołtarza Koronacji NMP, wykonanego około 1380 r. z drewna sosnowego: dwie siedzące figury — Chrystus i Madonna oraz cztery stojące, znacznie mniejsze postacie niezidentyfikowanych świętych niewiast. Wywieziono je z Helu około 1860 r. W okresie międzywojennym znajdowały się w gdańskim muzeum miejskim. Obecnie są w zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku. Zachowała się również płaskorzeźba Zaśnięcie NMP, która w 1702 r. wchodziła w skład tzw. starego ołtarza w kościele św. Piotra w Nowym Helu. Mogła tam być umieszczona już w XVI w., Jako że kościół NMP w Starym Helu w tym czasie już nie funkcjonował. Luteranie sądzili, że przedstawia ona złożenie do grobu św. Anny. W 1904 r. usunięto płaskorzeźbę z środkowej szafy ołtarzowej i umieszczono na ścianie. Znajdowała się w kościele helskim jeszcze w końcu lat dwudziestych. Wykonana z drewna sosnowego około 1390 r. posiada wymiary 72,5><58 cm. Matka Boska spoczywa na łożu śmierci, nad nią w dwóch szeregach stoją apostołowie. Ich postacie są sztywne, brak indywidualizacji twarzy i gestów. Wśród nich Chrystus trzymający na lewym ramieniu małą dziewczynkę — alegoryczne wyobrażenie duszy Matki Boskiej. Płaskorzeźba jest niekompletna: brakuje apostoła w górnym prawym szeregu i postać Chrystusa jest uszkodzona. Obecnie płaskorzeźba znajduje się w magazynie Muzeum Narodowego w Warszawie. W Helu zachowały się charakterystyczne dla tej miejscowości domki rybackie. Są to nie podpiwniczone, niskie, jednokondygnacyjne budynki o konstrukcji szkieletowej (sosna plus cegła), zbudowane na planie prostokąta o proporcjach boków 1:2 lub 1:3. Niskie poddasza nie były zamieszkiwane. Zwracają uwagę charakterystyczne kominy, rozszerzone u nasady dachu, oraz asymetrycznie umieszczone w szczytowej ścianie główne wejścia, wyprowadzające na jedyną niegdyś ulicę, zaopatrzone w drzwi połówkowe. Domy miały typowy rozkład wnętrz. Wzdłuż krótszej ściany od ulicy znajdowały się kolejno: mała izba, sień, do której prowadziło główne wejście, i pozbawiona okien spiżarnia. Ślepa kuchnia-wędzarnia znajdowała się za małą izbą przy dłuższej ścianie budynku. W drugiej linii pomieszczeń znajdowała się duża izba z lewej i korytarz z prawej strony. Z korytarza prowadziły drzwi na podwórko. Znajdowały się one w prawej dłuższej ścianie budynku, patrząc od głównego wejścia. Palenisko kuchenne było tak umieszczone, że ogrzewało kuchnię, dużą izbę oraz sień. Budynek posiadał tylko dwa okna umieszczone w ścianach szczytowych, które osłaniano na noc okiennicami. Jedno z nich oświetlało małą izbę (od frontu), a drugie dużą (od tyłu). Jeszcze na przełomie XIX i XX w. budynki posiadały ozdobne, drewniane elementy szczytów. Do najcenniejszych obiektów zaliczono następujące budynki: — dom przy ulicy gen. Waltera 110 (dawniej 17), zbudowany w 1827 r., jednokondygnacyjny, nie podpiwniczony, obecnie układ wnętrz zmieniony, mieści się tu bowiem kawiarnia "Maszoperia"; — dom przy ulicy gen. Waltera 100 (dawniej 27), zbudowany w 1830 r., charakterystyczny komin, drzwi połówkowe, obecnie mieszkalny; — dom przy ulicy gen. Waltera 88 (dawniej 35), zbudowany w 1817 r., układ wnętrz zatarty, obecnie jest tu Izba Regionalna PTTK. W okresie międzywojennym połączony łącznikiem z nie istniejącym dziś budynkiem nr 35 A, tzw. Lwią Jamą (budynek ten zbudowany w końcu XVIII w. spłonął w 1972 r., a jego nazwa pochodziła od rzeźby nad wejściem "Św. Daniel w jaskini lwów", rzeźba przedstawiająca lwią głowę znajdowała się również na ścianie frontowej na lewo od wejścia; w XIX w. była to karczma, po I wojnie światowej dobra restauracja, potem budynek wchodził w skład kompleksu hotelowo--gastronomicznego, w latach trzydziestych było tu kasyno, po 1945 r. restauracja, do 1964 r. kino, od 1964 r. prywatny zakład fotograficzny); — dom przy ulicy gen. Waltera 39 (dawniej 76), zbudowany w 1844 r., obecnie sklep z bursztynami; — dom przy ulicy gen. Waltera 33 (dawniej 82), zbudowany w 1850 r., obecnie sklep "Ruch"; — dom przy ulicy Kaszubskiej 5 (dawniej gen. Waltera 82 A), zbudowany w 1850 r., obecnie siedziba "Praktycznej Pani"; — dom przy ulicy gen. Waltera 29 (dawniej 86), zbudowany w 1890 r., naprzeciw dawnej plebanii, poddany renowacji w 1961 r. i przeznaczony na cele muzealne, obecnie przejściowo zamieszkany. Jednym z najbardziej charakterystycznych obiektów zabytkowych Helu jest latarnia morska. W związku z portowym charakterem miasta prawdopodobnie już w średniowieczu palono ostrzegawcze światło nawigacyjne w okolicach cypla. Być może wykorzystywano w tym celu wieżę kościoła. Po 1647 r. zbudowano specjalny żuraw drewniany z zawieszonym na nim kotłem na węgiel. W okresie od 24 sierpnia do 3 maja blask ognia wskazywał drogę żeglarzom. W 1667 r. konstrukcja spłonęła. Ze względu na bezpieczeństwo nową latarnię zbudowano 500 kroków za ostatnimi zabudowaniami, nad samym brzegiem morza. Zasięg światła był o wiele większy, bo żelazny zasobnik z zapaloną smołą i kosz z rozżarzonym węglem wciągano na dwudziestometrowy maszt. Znaczne koszty utrzymania latarni pokrywała gdańska Rada Miejska, nakładając specjalne opłaty na statki wchodzące do Gdańska. Wiadomość o pobycie króla Jana Sobieskiego w Helu i zwiedzeniu przez niego latarni helskiej 25 września 1687 r. należy uznać za mocno wątpliwą. Pierwszy podał tę informację w swym przewodniku (1924) Mieczysław Orłowicz, być może dla reklamy. Wielu autorów ją powtórzyło. Zdaniem Ireny Fabiani-Madeyskiej, zajmującej się pobytami królów polskich w Gdańsku, Sobieski po 14 lutego 1678 r. w Gdańsku ani na Pomorzu nie przebywał. Prymitywną konstrukcję latarni zniszczył sztormowy wiatr 31 października 1702 r. Zaczęto budować solidną, drewnianą wieżę. Na mapie z 1720 r. jeszcze jej nie zaznaczono. Ukończona wreszcie wieża miała 32,6 m wysokości. Ze względu na bezpieczeństwo obito ją blachą. Sylwetka była zbliżona do współczesnych latarń. Źródłem światła pozostał nadal palący się węgiel, który dostarczano z Gdańska. Latarnia jeszcze dwukrotnie ulegała zniszczeniu. Następną, zbudowaną w 1790 r., usytuowano bardziej na wschód, na dwu i półmetrowej wydmie. Koło niej zbudowano mieszkanie dla latarnika, który miał utrzymywać ogień przez cały rok. Ruiny tej latarni odkryto wiosną 1935 r. Latarnię murowaną z cegły zbudowano w latach 1806—1826. Była to okrągła wieża, pomalowana na biało, wysokości 41,7 m. Sześć olejowych lamp zapalono uroczyście 1 sierpnia 1827 r. Zasięg światła wzmocnionego parabolicznym zwierciadłem wynosił 17 Mm. W 1926 r. zainstalowano lampę naftową z pończoszką żarową oraz cztery soczewki. W trzy lata później otynkowana na biało i czerwono latarnia zmieniła swój wygląd. W latach 1933—1934 powstał budynek dla zespołu maszyn i aparatury. Zbudowano trzydziestometrowy maszt radiostacji. Zakupiono radiostację i nowoczesne syreny mgłowe. W 1938 r. wprowadzono oświetlenie elektryczne. W dniu 19 września 1939 r. latarnię zburzono, ponieważ ułatwiała hitlerowcom prowadzenie ognia artyleryjskiego. Obecną latarnię zbudowano w 1942 r. Jest to ceglana, ośmiokątna wieża w kolorze czerwonym, o wysokości 38,5 m. Wysokość światła nad wodą 40,8 m, widzialność 18 Mm. Charakterystyka światła: przerywane, okres 8,0 s — światło 4,0 s, przerwa 4,0 s. Inną starą latarnię, która funkcjonowała w latach 1872—1936 na wysokości nie istniejącego już przystanku PKP Bór, zastąpiła latarnia morska Góra Szwedów (Szwedzka Górka). Latarnia z oświetleniem elektrycznym zaczęła działać w 1936 r. Jest to stalowa wieża o wysokości 17,3 m w kolorze szarym. Wysokość światła nad wodą 34,4 m, widzialność 12 Mm. Charakterystyka światła: przerywane, okres 30,0 s — światło 15,0 s, przerwa 15,0 s. Nazwa wzniesienia, na którym stoi latarnia morska pochodzi prawdopodobnie stąd, że 4 września 1628 r. dwa okręty szwedzkie "Akil-les" i "Kristina" weszły w tym rejonie podczas sztormu na mieliznę. Drugi z nich dostał się w ręce wojsk polskich. Wzięto do niewoli 170 osób, w tym kapitana okrętu. Przetransportowano na ląd 19 dział i część zapasów, a wrak podpalono. Na skwerku w pobliżu skrzyżowania ulic gen. Waltera i Żeromskiego znajduje się pomnik Stefana Żeromskiego zaprojektowany przez Zbigniewa Litwina w 1965 r. Pomnik ufundowany przez mieszkańców Helu i Marynarkę Wojenną ma kształt żagla, czym nawiązuje do twórczości pisarza związanej z morzem. Na mosiężnej tablicy widnieje podobizna autora "Wiatru od morza" i napis: "Stefanowi Żeromskiemu, wielkiemu piewcy polskiego morza". W miejscu, gdzie stoi pomnik, znajdował się dom "Polonia", w którym mieszkał Żeromski podczas letnich pobytów w latach 1922—1924. Zarówno budynek, jak i rosnąca nie opodal stara, ulubiona przez pisarza sosna uległy zniszczeniu w czasie okupacji. Z Helem związane było życie jednego z pionierów badań biologii morza w Polsce, prof. Kazimierza Konstantego Demela. Mimo iż pochodził z głębi kraju — urodził się bowiem w Zawodziu koło Katowic, a uczył się i studiował w Warszawie, Lwowie i Genewie — to jednak całe życie poświęcił wielkiej pasji, jaką było badanie życia w morzu. Do Helu przybył w 1923 r. i objął stanowisko adiunkta w nowo powstałym Morskim Laboratorium Rybackim. Mieszkał tam i pracował przez 15 lat. Po wojnie był związany z Morskim Instytutem Rybackim w Gdyni. Zmarł w 1978 r., zostawiając ponad 150 prac naukowych. Pierwszym owocem pracy w Helu była książka "Ryby polskiego Bałtyku" (1924), a w trzy lata później ukazała się "Biologia morza". Z życiem i pracą prof. Demela w Helu związanych jest szereg obiektów. Należy do nich dawny budynek Morskiego Laboratorium Rybackiego przy ulicy gen. Waltera 38/40 (dawniej 71) nie opodal Straży Pożarnej. Mieściło się ono tutaj w latach 1923—1932, a jedynym pracownikiem naukowym był początkowo Kazimierz Demel. Od 1932 r. znajdowała się tutaj Stacja Morska o poszerzonym zakresie badań naukowych; kierownikiem Działu Biologii został Kazimierz Demel. Do 1935 r. był jedynym pracownikiem naukowym stale mieszkającym w Helu. W 1938 r. Stację Morską przeniesiono do Gdyni. W latach 1930—1938 Kazimierz Demel mieszkał w nowo zbudowanym domu w stylu "polskim", tzw. "Demelówce" przy ulicy Portowej 14/15. Mieszkanie prywatne stanowiły dwa pokoje na parterze. W budynku istniał także pensjonat pod nazwą "Jeannette", który prowadziła żona uczonego, Francuzka Jeanne Salamagne. W okresie letnim przebywali tu znani polscy naukowcy, m. in. profesorowie Huber, Szober, Tur. Na początku lat trzydziestych prof. Hłasek-Hłasko wystąpił z inicjatywą utworzenia w Helu stacji magnetycznej. Powstała ona w 1932 r. i była zaczątkiem późniejszego Obserwatorium Geofizycznego Instytutu Geofizyki PAN. Do jej zadań należało badanie elementów ziemskiego pola magnetycznego oraz weryfikacja kompasów okrętowych. W czasie wojny obiekt stacji przy ulicy Leśnej uległ zniszczeniu. W latach 1951—1953 Państwowy Instytut Hydrologiczno-Meteorologiczny rozpoczął działania zmierzające do budowy w Helu nowej stacji. W 1954 r. Zakładowi Geofizyki PAN przekazano nowy pawilon rejestracyjny oraz budynek mieszkalny. W 1958 r. zakończono budowę altanki pomiarowej i pawilonu do pomiarów absolutnych. Stacja brała udział w wielu programach międzynarodowych: w latach 1932—1933 w pracach Drugiego Roku Polarnego, w latach 1957—1958 Trzeciego Międzynarodowego Roku Geofizycznego, w latach 1964—1965 Międzynarodowego Roku Spokojnego Słońca. Utrzymuje kontakty z wieloma europejskimi ośrodkami geofizycznymi, zajmuje się różnorodną problematyką naukową. Prowadzono badania nad wykrytą w latach trzydziestych helską anomalią magnetyczną. Opracowano rewelacyjną metodę datowania starych wyrobów glinianych, która wzbudziła zrozumiałe zainteresowanie archeologów, pozwala bowiem określić wiek znalezionego przedmiotu z niespotykaną dotąd dokładnością ±15 lat. W placówce tej od połowy lat pięćdziesiątych pracują Zofia i Wacław Czyszkowie. Przy ulicy Leśnej znajduje się Stacja Meteorologiczna Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, której zaczątkiem była powstała w 1920 r. stacja klimatyczna. Obsługiwali ją pracownicy latarni morskiej. Od 1930 r. kierował nią Mariusz Moczulski. W latach 1928—1938 przeprowadzono tu kompleksowe badania klimatologiczne dla miejscowości Hel. Od wiosny 1933 r. wykonywano regularne pomiary hydrologiczne w placówce brzegowej. Podczas walk wrześniowych w 1939 r. Mariusz Moczulski opracowywał komunikaty meteo dla potrzeb artylerii RU Hel. Po wojnie od 1946 r. kierownictwo placówki objął Grzegorz Budzisz. Stacja meteorologiczna pracowała w sieci PS HM, a następnie IM i GW. Jej obserwacje wykorzystywane są m. in. do opracowywania prognoz meteo dla potrzeb żeglugi i rybołówstwa. Niewiele w Helu zachowało się pomników przyrody. Na dziedzińcu dawnej plebanii rośnie okazały dąb, liczący już około 250 lat. Jego obwód wynosi 3,8 m, a wysokość 28 m. Na skrzyżowaniu ulic Kuracyjnej i Bałtyckiej znajdują się dwie 200-letnie topole o obwodach 3,5 m i wysokości około 30 m. Do ważnych zabytków Helu należą obiekty związane z obroną Helu w 1939 r. Na helskim cmentarzu, nie opodal stacji PKP, spoczywają prochy 31 obrońców "ostatniej reduty". Czterej są bezimienni, nazwiska pozostałych widnieją na pomniku zbudowanym według projektu kmdr. ppor. Zbigniewa Litwina (1959). 15 października 1979 r. uroczyście odsłonięto nowy pomnik obrońców Helu: dwa betonowe słupy obustronnie ozdobione polskimi orłami spina metalowy łącznik z godłem kaprów królewskich od frontu i herbem miasta od tyłu. Na lewym słupie widnieje wizerunek krzyża Virtuti Militari (2X 1969 r. garnizon helski odznaczono Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari), na prawym Krzyż Grunwaldu (15X 1979 r. miasto odznaczono Krzyżem Grunwaldu III klasy). Na cokole umieszczono napis: "Obrońcom Helu — 1 IX—2 X 1939 — za walkę z faszyzmem — w 40 rocznicę obrony". Obok kinoteatru "Wicher" znajduje się Izba Tradycji Garnizonu Helskiego, gdzie zgromadzono wiele eksponatów związanych z obroną Helu w 1939 r. Jest dostępna zarówno dla wycieczek, jak i osób indywidualnych. Dla zorganizowanych grup można zamawiać pokaz filmu dokumentalnego. Jednym z ważniejszych obiektów Helu jest port wojenny. Zaczęto go budować według polskiego projektu w 1931 r. W 1939 r. pełnił rolę głównej bazy floty. Na nabrzeżu znajduje się obecnie kadłub kutra pościgowego Straży Granicznej — "Batorego", który w nocy z 1 na 2 października 1939 r. przełamał blokadę niemiecką i pomyślnie dotarł do Szwecji. Zwiedzanie portu możliwe tylko dla wycieczek specjalistycznych po dokonaniu wymaganych formalności. W pobliżu cypla zachowało się stanowisko 31 Baterii Nadbrzeżnej im. Heliodora Laskowskiego. Zachowały się żelbetowe stanowiska ogniowe i wieża kierowania ogniem. Autentyczne działo znajduje się w Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni. W 1939 r. baterią dowodził kpt. mar. Zbigniew Przybyszewski. Posiadała ona uzbrojenie: cztery nowoczesne działa kal. 152,4 mm "Bofors" produkcji szwedzkiej, dwa działa 75 mm, dwa nkm, cztery cekaemy. Bateria odznaczyła się 3 września podczas walki z niszczycielami niemieckimi oraz 25 i 27 września podczas walki z hitlerowskimi pancernikami. Zwiedzanie możliwe tylko dla wycieczek specjalistycznych. W pobliżu głównego wejścia na plażę, po lewej stronie, znajduje się stanowisko 21 baterii przeciwlotniczej. Zachowały się żelbetowe stanowiska ogniowe zbudowane według projektu por. Włodzimierza Dołęgi-Otockiego. W 1939 r. baterią dowodził kpt. Ignacy Dziubiński. Uzbrojenie baterii: dwa działa kal. 75 mm "Schneider" produkcji francuskiej, jeden nkm, dwa cekaemy. Obiekt ogólnodostępny.

zabytki, nad morzem, Zabytki, hel, Mierzeja Helska, latarnie, Kościół