Urlop nad morzem

morze, jeziora, góry, Polska

Druga wojna Światowa na Helu

01 marzec 2011r.

Z początkiem lat trzydziestych na plan pierwszy wysuwa się funkcja militarna Helu, zaakcentowana rozpoczęciem w 1931 r. budowy portu wojennego, przewidywanego na główną bazę Marynarki Wojennej. W 1936 r. utworzono Rejon Umocniony Hel. Spowodowało to poważne ograniczenie dla rybołówstwa, a przede wszystkim dla turystyki. W 1939 r. Rejon Umocniony Hel podlegał dowódcy Morskiej Obrony Wybrzeża, komandorowi dypl. Stefanowi Frankowskiemu. W skład MOW wchodziły: niszczyciel "Wicher", stawiacz min "Gryf" oraz dywizjon okrętów podwodnych (formalnie podległy bezpośrednio dowódcy floty): "Orzeł", "Sęp", "Wilk", "Ryś", "Żbik"; dywizjon minowców: trałowce "Czajka", "Jaskółka", "Mewa", "Rybitwa", "Czapla", "Żuraw" oraz kanonierki "Komendant Piłsudski" i "Generał Haller"; oddział kutrów — zmobilizowane kutry rybackie i małe statki jako bazy. Dowódcą RU Hel był komandor Włodzimierz Steyer. Podlegały mu następujące pododdziały artylerii i piechoty (patrz mapka): dywizjon artylerii nadbrzeżnej pod dowództwem kmdr. ppor. Stanisława Kukiełki w składzie — 31 Bateria im. Heliodora Laskowskiego, 32 bateria "grecka", 33 bateria "duńska"; 2 morski dywizjon artylerii przeciwlotniczej pod dowództwem kpt. mar. Mariana Wojcieszka w składzie — trzy baterie stałe (nr nr 21, 22, 23), jedna bateria półstała (nr 24), kompania ckm plot., pluton nkm plot., batalion piechoty "Hel" pod dowództwem mjr. Jana Wiśniewskiego w składzie — pododdziały ORP "Burza" i "Wicher" (fot. Archiwum, repr. S. Pudlik) ganiczne (cztery kompanie strzeleckie: 10, 11, 12, 13, kompania ckm, pluton Straży Granicznej, pluton łączności), pododdziały podporządkowane (dwie kompanie morskiego dywizjonu lotniczego, trzy baterie przeciwdesantowe — nr nr 41, 42, 43). OBRONA HELU W 1939 R., WOJNA. Ze względu na sytuację meteorologiczną działania wojenne na Półwyspie Helskim rozpoczęły się nieco później niż w innych miejscach kraju. 1 września 1939 r. o godzinie 7.33 nad Helem przeleciały trzy rozpoznawcze samoloty niemieckie. Około godziny 13.30 24 samoloty zaatakowały port wojenny i 31 baterię, nalot był mało skuteczny. Około godziny 18.00 pod Helem doszło do pierwszej bitwy powietrzno-morskiej II wojny światowej. 33 niemieckie samoloty Junkers zaatakowały flotę polską. Nalot zakończył się sukcesem Niemców. Uszkodzono bez strat własnych dwa okręty polskie: "Gryfa" i "Mewę". 2 września 1939 r. nad ranem do portu helskiego wszedł Stawiacz min ORP "Gryf" niszczyciel "Wicher", który przekształcono, podobnie jak "Gryfa", w pływającą baterię obrony portu. Po południu 11 bombowców zaatakowało port wojenny, rybacki i 31 baterię. W nocy miały miejsce naloty nękające wodnosamolotów niemieckich. 3 września 1939 r. około godziny 7.00 walka artyleryjska "Wichra", "Gryfa" i 31 baterii z niemieckimi niszczycielami "Leberecht Maas" i "Wolfgang Zenker". Bój był trudny, mimo to Polacy uszkodzili działo "B" na pierwszym z okrętów niemieckich. Prawdopodobnie trafiono także niszczyciel "Wolfgang Zenker". Niemcy dwukrotnie trafili "Gryfa" oraz uszkodzili część dziobową trałowca "Mewa". Około godziny 9.00 11 nurkowców zaatakowało "Gryfa", który został trafiony w rufę. Około godziny 15.00 niemieckie samoloty ze 186 dywizjonu lotnictwa pokładowego zaatakowały "Wichra", uzyskując trzy trafienia. Okręt położył się na burtę i zatonął. Jedno trafienie otrzymał "Gryf". Oderwana ściana pływającego doku, padając, uszkodziła poszycie okrętu, który zaczął tonąć. Między godziną 17.25 a 18.13 8 wodnosamolotów niemieckich wykonało nalot na "Gryfa", uzyskując 10 trafień. Tego samego "Schleswig-Holstein" ostrzeliwuje półwysep we wrześniu 1939 r. dnia zatonęła zbombardowana w porcie rybackim kanonierka "Generał Haller". Pośrednim skutkiem nalotów było zatonięcie uszkodzonego trałowca "Mewa". 4—14 września 1939r. — osłabienie intensywności nalotów niemieckich. Tworzenie nowych baterii z dział demontowanych z okrętów i nowych pododdziałów przeciwdesantowych, głównie z załóg okrętowych. Nastąpiła częściowa zmiana dyslokacji piechoty i artylerii. 21 i 23 września 1939 r. — ostrzał Helu przez pancerniki niemieckie "Schleswig-Holstein" i "Schlesien" z Gdańska. 25 września 1939 r. — pancerniki niemieckie podeszły pod Hel, usiłując ogniem swych dział zniszczyć 31 baterię. Mimo ogromnej przewagi ogniowej Niemców artylerzyści polscy uzyskali nakrycie na obu okrętach, które skryły się za zasłoną dymną. W baterii polskiej uszkodzeniu uległy dwa działa spośród czterech oraz dalmierze. Zginęły dwie osoby, dziesięć było rannych, a wśród nich dowódca baterii kpt. mar. Zbigniew Przybyszewski. 27 września 1939 r. — następny pojedynek pancerników z bateriami polskimi. "Schleswig-Holstein" miał obezwładnić 31 baterię cyplową, a "Schlesien" — 32 baterię pod Jastarnią. W wyniku walki artyleryjskiej pociski 31 baterii uszkodziły wieżę działa 150 mm na "Schleswigu-Holsteinie". Drugi pancernik doznał uszkodzenia burty odłamkami. 31 bateria nie miała strat w ludziach. 1 października 1939 r. — poprzedniego dnia natarcie niemieckie przełamało I pozycję opóźniającą pod Chałupami. Zajęto wieś. Natarcie zatrzymano po odpaleniu zapory z głowic torpedowych na II pozycji opóźniającej. Po analizie sytuacji operacyjnej wobec wiadomości o kapitulacji Warszawy i Modlina podjęto w Sopocie rozmowy kapitulacyjne. W nocy, wbrew umowie kapitulacyjnej, przeprowadzono potajemnie następujące działania: topienie amunicji i sprzętu, niszczenie broni ciężkiej i dekompletowanie jej, samozatapianie okrętów "Czajka", "Żuraw", "Rybitwa" i "Komendant Piłsudski". 2 października 1939 r. — kapitulacja Morskiej Obrony Wybrzeża. Stan osobowy MOW wynosił około 3800 osób. Straty: zabitych około 100 osób, rannych około 150. Lotnictwo nieprzyjacielskie zniszczyło sześć bojowych jednostek nawodnych, cztery dalsze uległy samozatopieniu przed kapitulacją. Z pięciu okrętów podwodnych trzy internowano w Szwecji, a dwa — "Orzeł" i "Wilk" — przedarły się do Wielkiej Brytanii. Mimo wielokrotnej przewagi na morzu i na lądzie oraz miażdżącej przewagi w powietrzu Niemcy ponieśli duże straty. Liczba zabitych i rannych wyniosła około 300 osób. Flota utraciła na polskiej minie trałowiec "M-85". Uszkodzono oba pancerniki oraz trałowce "Otto Braun" i "Nautilus". Strącono około 20 samolotów wroga, a tyle samo uszkodzono. Bohaterską walkę samotnego półwyspu trafnie ocenił jeden z jej uczestników kpt. Zbigniew Braniecki: "Obrona Helu była przede wszystkim walką prestiżową, walczono o honor na pozycji z góry skazanej na stracenie". Po zajęciu Helu Niemcy starali się przywrócić stare stosunki ludnościowe. Powrócili niemieccy rybacy, wysiedleni stamtąd po utworzeniu Rejonu Umocnionego. Z helskiej kolonii rybackiej usunięto Polaków pochodzących z głębi kraju. Miejscową ludność przymusowo wciągnięto na Volkslistę. Od 1 marca 1945 r. rozpoczęły się ataki lotnictwa radzieckiego na port helski i na jednostki znajdujące się na jego redzie. Niemcy wzmocnili obronę przeciwlotniczą, a dla myśliwców wybudowali tymczasowe lotnisko. 13 marca 1945 r. radziecka 19 Armia zdobyła Wielką Wieś (obecnie Władysławowo), blokując na półwyspie 55 Korpus Armijny. Na początku kwietnia siły niemieckie na półwyspie liczyły około 200 tysięcy osób, powiększyły się bowiem w wyniku ewakuacji drogą morską wojsk z Gdyni i Kępy Oksywskiej. Znaczną ich część transportowano dalej na zachód. Przeciwdziałania radzieckie prowadzone przez lotnictwo, okręty nawodne i podwodne były mało efektywne ze względu na sprawną obronę przeciwlotniczą nieprzyjaciela oraz nadal utrzymującą się przewagę niemiecką na morzu. Niemcom udało się ewakuować drogą morską z półwyspu około 140 tys. osób. Okupili to stratami 9 transportowców oraz 4 okrętów bojowych. HEL PO WYZWOLENIU. W dniu 9 maja 1945 r. wojska niemieckie skapitulowały. Do niewoli dostało się około 60 tys. osób. Zniszczenie miasta oceniono na 25 proc. Dewastacji uległ port. W 1946 r. Hel liczył już około 900 mieszkańców. W tymże roku ukończono rozminowywanie portu oraz podnoszenie wraków. Reaktywowano rybołówstwo kutrowe. Powstały spółdzielnie "Łosoś" i "Bałtyk", a w 1948 r. oddział państwowego przedsiębiorstwa "Arka". W 1950 r. miejscowość liczyła 1211 osób. 13 listopada 1954 r. Hel otrzymał prawa osiedla. Powstanie w 1959 r. samodzielnego przedsiębiorstwa połowowego "Koga" otworzyło nowy etap helskiego rybołówstwa. W rok później osiedle liczyło 2023 mieszkańców. 30 czerwca 1963 r. Hel uzyskał prawa miejskie. W 1977 r. miasto liczyło 4615 mieszkańców. Życie miasta jest ściśle związane z helskim garnizonem. Dzięki obecności wojska Hel posiada nowoczesny kinoteatr "Wicher" na 600 miejsc, a młodzież szkolna korzysta z wojskowej krytej pływalni. Obecność terenów wojskowych ogranicza w pewnym stopniu pobytowy i wycieczkowy ruch turystyczny.

ocena 3,9/5 (na podstawie 82 ocen)

hel, Kaszuby, nad morzem, Mierzeja Helska, historia, wojnaświatowa